نکاتى درباره عيد فطر

1. واژه عيد، در اصل از فعل عاد (عود) يعود اشتقاق يافته است و معانى مختلفى براى آن ذکر کرده‏اند، از جمله: «خوى گرفته‏»، «هر چه باز آيد از اندوه و بيمارى و غم و انديشه و مانند آن‏»، «روز فراهم آمدن قوم‏»، «هر روز که در آن، انجمن يا تذکار فضيلت‏مند يا حادثه بزرگى باشد»، گويند از آن رو به اين نام خوانده شده است که هر سال شادى نوينى باز آرد. ⁽²⁾

ابن منظور در لسان العرب گفته است که برخى بر آن هستند که اصل واژه عيد از «عادة‏» است، زيرا آنان (قوم)، به جمع آمدن در آن روز، عادت کرده‏اند. ⁽³⁾

چنانکه گفته شده است: «القلب يعتاده من حبها عيد.»

و نيز يزيد بن حکم ثقفى در ستايش سليمان بن عبد الملک گفته است:

امسى باسماء هذا القلب معمودا

اذا اقول صحا يعتاده عيدا ⁽⁴⁾

به گفته ازهرى: عيد در نزد عرب، زمانى است که در آن شاديها يا اندوه‏ها، باز مى‏گردد و تکرار مى‏شود. ابن اعرابى آن را منحصر به شاديها دانسته است. ⁽⁵⁾

واژه عيد تنها يکبار در قرآن به کار رفته است:

«اللهم ربنا انزل علينا مائده من السماء تکون لنا عيدا لاولنا و آخرنا و آيه منک‏» ⁽⁶⁾

در تفسير نمونه ذيل اين آيه گفته شده است: «عيد در لغت از ماده عود به معنى بازگشت است، و لذا به روزهايى که مشکلات قوم و جمعيتى برطرف مى‏شود و بازگشت‏به پيروزيها و راحتيهاى نخستين مى‏کند عيد گفته مى‏شود، و در اعياد اسلامى به مناسبت اينکه در پرتو اطاعت‏يک ماه مبارک رمضان و يا انجام فريضه بزرگ حج، صفا و پاکى فطرى نخستين به روح و جان باز مى‏گردد، و آلودگيهايى که بر خلاف فطرت است، از ميان مى‏رود، عيد گفته شده است. و از آنجا که روز نزول مائده نيز، روز بازگشت‏به پيروزى و پاکى و ايمان به خدا بوده است، حضرت مسيح(ع) آن را عيد ناميده است. همان طور که در روايات وارد شده، نزول مائده در روز يکشنبه بوده و شايد يکى از علل احترام روز يکشنبه در نظر مسيحيان نيز همين بوده است.

روايتى که از على(ع) نقل شده: «و کل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد» هر روز که در آن معصيت‏خدا نشود، روز عيد است، نيز اشاره به همين موضوع دارد، زيرا روز ترک گناه، روز پيروزى و پاکى و بازگشت‏به فطرت نخستين است. ⁽⁷⁾

از«سويد بن غفله‏» نقل شده است: در روز عيد بر امير المؤمنين على(ع) وارد شدم و ديدم که نزد او نان گندم و خطيفه ⁽⁸⁾ و ملبنة ⁽⁹⁾ است; پس به آن حضرت عرض کردم: روز عيد و خطيفه؟!.

آن حضرت فرمود: «انما هذا عيد من غفر له‏» اين عيد کسى است که آمرزيده شده است. ⁽¹⁰⁾